main-post-cover

    Ulduzlararası Oumuamua kometası ekzo-Pluton fraqmenti ola bilər

    Elm & Texnologiya
    09.09.2025
    Emil Nəcəfov
         Oumuamua adlı kosmik obyekt ilk dəfə astronomlar tərəfindən 2017-ci ildə müşahidə olunub. O zaman alimlər onun Günəş sisteminin hüdudlarından kənardan gəldiyi qənaətinə gəldilər. Əvvəlcə bu obyekt başqa ulduz sistemindən gəlmiş kometa kimi təsnif edilsə də, əslində onun “ekzo-Pluton”un qabığının parçası - tamamilə gözlənilməz bir sinifə aid, Plutona bənzər obyektlərdən biri ola biləcəyi ehtimal edilir. Arizona Dövlət Universitetindən ekzoplanet tədqiqatçısı Steve Desch əmindir: “Hər şey göstərir ki, bu, Plutonun səthində gördüyünüzə bənzər azot buzundan ibarət qatı bir təbəqədir”. Günəş sisteminin yaranmasından qalan su buzu, qayalıq maddə və karbon qarışığından fərqli olaraq, Oumuamua demək olar ki, tamamilə saf azot buzundan ibarət görünür. Üstəlik, bu obyekt kompakt kürə formasında deyil, Günəş sistemində məlum olan hər hansı cisimdən daha uzunsov formaya malikdir və ulduzlararası 2I/Borisov və 3I/ATLAS kometalarından kəskin şəkildə fərqlənir.
         Planetlər ulduzun yaranmasından sonra qalan qaz-toz buludundan formalaşır. İlk bir neçə milyon il xaotik keçir, çünki böyüyən dünyalar gənc ulduzun ətrafında öz yerləri uğrunda mübarizə aparırlar. Steve Desch-in sözlərinə görə, Günəş sisteminin erkən mərhələsində Plutona bənzər təxminən 2000 obyektin, həmçinin 6000 digər cırtdan planetin yaranması üçün kifayət qədər material mövcud olub. Desch belə fərziyyə irəli sürür: “Hər bir Pluton Vesta-nın kütləsinə bərabər materialın toqquşmasına məruz qalmış olmalı idi” - burada söhbət asteroid kəmərindəki ikinci ən böyük obyektdən gedir. Alimlərin fikrincə, kosmik səyahətçilərin azotla zəngin tərkibi onların nisbətən gənc yaşını göstərir. Onlar hesab edirlər ki, Oumuamua 2 milyard ildən daha yaşlı deyil, hətta daha çox ehtimalla 500 milyon ildən cavan bir obyektdir. Kosmik şüalanmanın təsiri azot buzunu su buzundan ibarət obyektlərə nisbətən daha sürətlə dağıdır.
         Astronomlar düşünürlər ki, Oumuamuanın mənşəyi gənc bir sistemdir, bəlkə də Süd Yolunda Günəşin yerləşdiyi Orion qolu yaxınlığındakı Persey qolunda yerləşir. Kimyəvi tərkibində azotun üstünlük təşkil etməsi belə kosmik obyektləri daha nəzərəçarpan edir, çünki azot buzu astronomik müşahidələr zamanı su buzundan daha parlaq görünür. Azot buzu asanlıqla buxarlanır - alimlərin hesablamalarına görə, 2017-ci ildə kəşf edilən vaxtadək Oumuamua Günəş sisteminə gətirdiyi kütlənin 90%-dən çoxunu itirmişdi. Oumuamuanın nisbətən yüksək sürəti onun ulduzlararası mənşəyinin ilk əlamətlərindən biri idi, lakin o, gözlənildiyindən xeyli daha yavaş hərəkət edirdi.
         Bunu onun gənc ulduzdan atılması ilə izah etmək olar, çünki ulduzlar yaşlandıqca qonşuları ilə qarşılıqlı qravitasiya təsiri onların sürətini dövri olaraq artırır. Təxminən 100 metr uzunluğa malik olan Oumuamua həm də əksər kometalardan xeyli kiçik idi, halbuki kometaların diametri adətən 10 kilometrlərlə ölçülür. Obyektin qeyri-adi uzunsov forması astronomları çaşdırmışdı - Oumuamuada kometalar üçün xarakterik olan demək olar ki, sferik nüvə yox idi. Alimlərin fikrincə, Oumuamuanın kimyəvi tərkibi və digər amillərin cəmi onu “adi” kometadan çox Plutonun qopmuş fraqmentinə bənzədir. Astronomlar hesab edirlər ki, kometa kimi təsnif edilən bəzi kosmik obyektlər əslində Plutona bənzər kosmik obyektlərin fraqmentləri ola bilər.
         2018-ci ildə bir tədqiqat qrupu C/2016 R2 kometasının qeyri-adi kimyəvi tərkibinin onun Koyper qurşağından qopmuş fraqment ola biləcəyini göstərdiyini açıqlayıb. Digər iki kometa - C/1908 R1 MorehouseC/1961 R1 Humason da azotla zəngin oxşar tərkibə malikdir, bu isə həmin fərziyyəni təsdiqləyir. Steve Desch-in fikrincə, Oumuamua kimi obyektlərin daha ətraflı müşahidələri bizə Plutonun tərkibi barədə çox şey deyəcək. O, sözlərini təsdiqləmək üçün New Horizons aparatı tərəfindən aparılmış müşahidələrə istinad edib. Bu müşahidələr Plutonun qalın azot buzu qatı ilə örtülmüş ola biləcəyini göstərir. Günəş sisteminin 4.5 milyard illik mövcudluğu ərzində bu buzun böyük hissəsi toqquşmalar və digər proseslər nəticəsində tədricən itirilmişdir.
    Linki kopyala

    Bənzər xəbərlər

    Oxşar xəbərlər
    13 yaşadək smartfona sahib olmaq psixi sağlamlığa ciddi zərər vura bilər
    13-yasadek-smartfona-sahib-olmaq-psixi-saglamliga-ciddi-zerer-vura-biler
    Alimlər bəlkə də kainatın ilk qalaktikasını kəşf ediblər
    alimler-belke-de-kainatin-ilk-qalaktikasini-kesf-edibler
    Marsın sərt daxili nüvəyə sahib olduğu təsdiqlənib
    marsin-sert-daxili-nuveye-sahib-oldugu-tesdiqlenib
    Alimlər erkən kainatda 5 qalaktikanın toqquşma hadisəsini aşkar ediblər
    alimler-erken-kainatda-5-qalaktikanin-toqqusma-hadisesini-askar-edibler
    Alimlər ilkin qara dəliyin mövcudluğuna dair sübut aşkar etmiş ola bilərlər
    alimler-ilkin-qara-deliyin-movcudluguna-dair-subut-askar-etmis-ola-bilerler