13 yaşadək smartfona sahib olmaq psixi sağlamlığa ciddi zərər vura bilər
Elm & Texnologiya
09.09.2025
Emil Nəcəfov
13 yaşadək smartfona sahib olmaq gələcəkdə psixi sağlamlıq üçün ciddi risklərlə əlaqələndirilir. Bu nəticəyə Sapien Labs tədqiqatçıları dünyanın müxtəlif yerlərindən 100 000-dən çox insanın məlumatlarını təhlil etdikdən sonra gəliblər. Onların aparmış olduqları araşdırma göstərib ki, smartfondan erkən istifadə intihar düşüncələrinin, aqressiyanın, yuxu pozuntularının və yadlaşma hissinin ehtimalını artırır. Mütəxəssislər bununla bağlı alkoqol və tütün satışına qoyulan məhdudiyyətlərə bənzər tənzimləmələrin tətbiqinə çağırırlar. Tədqiqat müəllifləri qeyd edirlər ki, əsas rolun sahibi smartfonun özü deyil, sosial şəbəkələrə çıxışdır. Sosial şəbəkələrdəki alqoritmlər zərərli məzmunu gücləndirə və insanı daim sosial müqayisəyə sövq edə bilir. Nəticədə kiberbullinq riski artır, yuxunun keyfiyyəti aşağı düşür, ailədaxili münaqişələr kəskinləşir.
Bu amillər çox vaxt gənc yaşda üzə çıxan problemlərin formalaşmasına səbəb olur. Təhlil göstərib ki, ilk smartfonunu 13 yaşdan əvvəl əldə edən gənclərin 18-24 yaş aralığında psixi rifah göstəriciləri nəzərəçarpacaq dərəcədə aşağı olub. Məsələn, cihazdan istifadə etməyə 5 yaşında başlayanlar orta hesabla MHQ psixi sağlamlıq şkalasında cəmi 1 bal toplayıblar, halbuki 13 yaşında telefon əldə edənlərdə bu göstərici 30 bala çatıb. Smartfona erkən sahib olmaqla ən sıx əlaqəli xüsusi simptomlara intihar düşüncələri, aqressiya, reallıqdan qopma və hallüsinasiyalar daxildir. Erkən yaşda smartfona sahib olmaq qadınlarda özünə qiymətin, özünə inamın və emosional dayanıqlığın pisləşməsi, kişilərdə isə sabitliyin, sakitliyin və empatiyanın azalması ilə əlaqələndirilir. Təhlil göstərib ki, bu problemlərin təxminən 40%-i sosial şəbəkələrə erkən çıxışla izah olunur, əlavə amillərə isə uğursuz ailə münasibətləri (13%), kiberbullinq (10%) və yuxu pozuntuları (12%) daxildir.
Tədqiqatçılar vurğulayıblar ki, nəticələr qlobal miqyasda özünü göstərir və ölkədən, mədəniyyətdən və ya dildən asılı deyil. Smartfona erkən sahib olmağın təsiri bütün regionlarda gənclər arasında eyni dərəcədə müşahidə olunur, COVID-19 pandemiyası isə mənfi meylləri daha da gücləndirə bilərdi. Mütəxəssislər alkoqol və tütün üçün mövcud məhdudiyyətlərlə müqayisə edilə biləcək tənzimləmə tədbirlərinə çağırırlar. Təkliflər arasında 13 yaşdan kiçik uşaqlar üçün smartfonlara çıxışın məhdudlaşdırılması, məcburi rəqəmsal savadlılıq təhsili, həmçinin sosial şəbəkələrdə yaş məhdudiyyətlərinə riayət olunmasına nəzarətin sərtləşdirilməsi var.
Bəzi ölkələr artıq bu istiqamətdə addımlar atıblar: Fransada, Niderlandda, İtaliyada və Yeni Zelandiyada məktəblərdə smartfonlardan istifadəyə qismən məhdudiyyət qoyulub. ABŞ-da da bir neçə ştat qadağalar və ya məhdudiyyətlər tətbiq edib, o cümlədən Nyu-York təhsil müəssisələrində smartfonların tam qadağan olunduğunu elan edib. Alimlər vurğulayırlar ki, smartfonlara erkən çıxış ilə psixi sağlamlığın pisləşməsi arasındakı səbəb-nəticə əlaqəsi daha dərindən araşdırılmalıdır. Lakin aşkar edilmiş risklərin miqyası onları görməməzlikdən gəlmək üçün həddindən artıq böyükdür. Araşdırmanın aparıcı müəllifi Tara Thiagarajan-ın sözlərinə görə, təkzibedilməz sübutları gözləmək gələcək nəsli vaxtında qorumaq imkanımıza başa gələ bilər.
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
İnsanabənzər Figure 02 robotu boşqab yumağı öyrənib (VİDEO)
İnsanabənzər Figure 02 robotu boşqab yumağı öyrənib (VİDEO)
Figure startapı özünün Vision Language Action (VLA) modeli olan Helix AI-ni yeniləyib və bunun sayəsində humanoid (insanabənzər) robot Figure 02 yeni bir məişət bacarığı əldə edib.
Alimlər bəlkə də kainatın ilk qalaktikasını kəşf ediblər
Alimlər bəlkə də kainatın ilk qalaktikasını kəşf ediblər
Aşkarlanmış obyekt bütün məlum obyektlər arasında ən qədim qalaktika ola bilər. Ehtimal edilən qalaktika Böyük partlayışdan 90 milyon il sonra mövcud olub.
Yeni nəsil Tesla Optimus robotu görüntülənib
Yeni nəsil Tesla Optimus robotu görüntülənib
Salesforce və Tesla rəhbərlərinin son görüşü zamanı onların diqqətini yeni nəsil humanoid (insanabənzər) robot Optimus-un prototipi çəkib.
İnsanın ürək döyüntülərinin tezliyini Wi-Fi siqnalı vasitəsilə ölçən sistem hazırlanıb
İnsanın ürək döyüntülərinin tezliyini Wi-Fi siqnalı vasitəsilə ölçən sistem hazırlanıb
Santa Klara Kaliforniya Universitetinin gənc tədqiqatçılar qrupu informatika və hesablama texnikası professoru Katia Obraczka-nın rəhbərliyi altında Pulse-Fi adlı sistem hazırlayıb.
Kanadadan olan 2 şəxsə Nauralink-in beyin çipi implantasiya edilib
Kanadadan olan 2 şəxsə Nauralink-in beyin çipi implantasiya edilib
ABŞ-ın şimal qonşusu xarici klinik sınaqlar proqramı çərçivəsində Neuralink beyin implantlarının yerləşdirildiyi ilk ölkə olub. Toronto şəhərindəki universitet xəstəxanalarından birində iki könüllü onurğa zədəsi səbəbindən bədən hissələrinin iflicindən əziyyət çəkirdi.
Həftənin xəbərləri
