Google-da məlumat axtarışı kreativliyi boğa bilər
Elm & Texnologiya
04.07.2025
Emil Nəcəfov
Karnegi Mellon Universitetinin (CMU) mütəxəssisləri internetə çıxışın insan yaradıcılığına təsirini araşdırıblar. Məlum olub ki, Google vasitəsilə məlumat axtarma imkanı yaradıcılığı həm stimullaşdıra, həm də boğa bilər. İnsanlar baş verən dəyişikliklərə effektiv uyğunlaşmaq üçün yeni ideyalar irəli sürməyi və problemlərə yaradıcı yanaşmağı bacarmalıdırlar. Bu tip yaradıcılıq, insanların müəyyən düşüncə tərzinə ilişib qaldığı, yəni konkret nümunələr və ya ideyalarla qarşılaşdıqları üçün düşüncə dövrəsinə düşdükləri “fiksasiya effekti” ilə əlaqələndirilir. “Ümid edirik ki, insan düşüncəsinin istifadə olunan texnologiyalarla necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu öyrənmək, internetin mənfi təsirlərini minimuma endirərək ondan maksimum fayda əldə etməyin yollarını tapmağa kömək edəcək. Düşünürəm ki, cəmiyyət səviyyəsində üzləşdiyimiz daha genişmiqyaslı və mürəkkəb problemləri həll etmək üçün real müxtəliflikdən və geniş həll spektrindən istifadə etmək, qrupların müxtəlif strategiyalar hazırlamasını tələb edir” - deyə fəlsəfə doktoru və tədqiqatın müəlliflərindən biri Mark Patterson bildirib.
Tədqiqatçılar müxtəlif məsələləri araşdırıblar, o cümlədən internetə çıxışın və Google axtarış sistemindən istifadənin fərdi və qrup yaradıcılığına necə təsir etdiyini. Onlar anlamaq istəyiblər ki, internetdə məlumatlara çıxış yaradıcı ideyaların irəli sürülməsinə kömək edir, yoxsa maneə törədir - xüsusilə də kollektiv iş zamanı. Bu məqsədlə 18-22 yaş aralığında olan 244 universitet tələbəsi seçilib və onlar təsadüfi şəkildə Google-a çıxışı olan və olmayan qruplara bölünüblər. Respondentlərdən qalxan və ya çətirin yeni istifadə yollarını düşünmələri istənilib və onlara mümkün qədər çox variant sadalamaq üçün 3 dəqiqə vaxt verilib. Tədqiqatçılar hər bir iştirakçının cavablarının sayını və keyfiyyətini (fərdi yaradıcılıq), həmçinin bir neçə nəfərin birgə cavablarını (qrup yaradıcılığı) qiymətləndiriblər. Fərdi effektivlik baxımından nəticələr birmənalı olmayıb. Google çoxlu məlumat təqdim etdiyi hallarda, məsələn, çətirlərlə bağlı, internetə çıxışı olan iştirakçılar daha çox ideya irəli sürüblər.
Əksinə, Google az məlumat verdikdə, məsələn, qalxanlarla bağlı, ideyaların sayı az olub və internetə çıxış heç bir üstünlük yaratmayıb. Qruplarda isə internetə çıxışı olan iştirakçılar daha müxtəlif və unikal ideyalar yaradıblar, xüsusilə də qrupun ölçüsü artdıqca. Bununla belə, Google-a çıxışı olan qruplar tez-tez eyni ideyalara qayıdıblar ki, bu da təkrarçılığa və müxtəlifliyin azalmasına səbəb olub. İnternetə çıxışı olmayan qruplar isə əsasən bir nəfərin irəli sürdüyü ideyaları inkişaf etdiriblər ki, bu da kollektiv yaradıcılığı təşviq edib. İdeyaların keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün tədqiqatçılar iştirakçıların cavablarını 3 meyar üzrə dəyərləndiriblər: ideyanın nə dərəcədə faydalı olması (effektivlik), nə dərəcədə gözlənilməz olması (yenilik) və nə dərəcədə yaradıcı olması. Nəticədə müəyyən edilib ki, internetə çıxışı olmayan qruplar əksər hallarda Google axtarış sisteminə çıxışı olan qrupları üstələyiblər və ya onlarla eyni səviyyədə olublar. Google-dan istifadə etməməyin üstünlükləri xüsusilə yaradıcılıq və effektivlik baxımından daha aydın olub, lakin yenilik baxımından bu fərq o qədər də nəzərəçarpan olmayıb.
Bu tədqiqatın müəyyən məhdudiyyətləri olsa da, onun nəticələri praktiki baxımdan əhəmiyyət daşıya bilər. Tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, fərdi olaraq insanlar internet axtarış sistemlərindən faydalana bilirlər. Eyni zamanda, eyni alətlərdən istifadə edən qruplar tez-tez bir-birini təkrarlayan ideyalar yaradır və yaradıcı müxtəlifliyi itirirlər. İnternetdən beyin fırtınası zamanı istifadə etmək konformizmə və yenilikçiliyin azalmasına gətirib çıxara bilər, xüsusilə də böyük qruplarda. Bir çox ictimai problemlərin həlli üçün yeni və qeyri-standart düşüncə tələb olunur, buna görə də əgər hər kəs eyni onlayn mənbələrə müraciət edərsə, yaradıcı nəticələr vahid və standartlaşmış ola bilər ki, bu da genişmiqyaslı problemlərin həllinə mane ola bilər. Tədqiqatçılar insanlara internet axtarış sistemlərindən istifadədən tamamilə imtina etməyi tövsiyə etmirlər, çünki bu alətlərin yaradıcılığı boğacağı qorxusu həddindən artıqdır. Onların fikrincə, əsas məsələ bu imkanların təkmilləşdirilməsi və daha səmərəli istifadəsidir. “İnternet bizi axmaq etmir, sadəcə bəlkə də biz ondan faydasız şəkildə istifadə edirik” - deyə tədqiqatın müəlliflərindən biri qeyd edib.
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
İki dəfə partlamış ilk supernova kəşf edilib
İki dəfə partlamış ilk supernova kəşf edilib
Nəzəri və praktik cəhətdən yaxşı öyrənilmiş Ia tipli supernovalar (digər adı ilə ağ cırtdanlar) proseslərə daha dərindən baxıldıqda göründüyü qədər sadə deyillər. Modelləşdirmə nəticəsində ağ cırtdanlarda daha əvvəl məlum olmayan bir termonüvə partlayışı mexanizmi - ikiqat detonasiya üsulu - aşkar edilib.
ChatGPT-dən xəbər saytlarına keçid olduqca artıb
ChatGPT-dən xəbər saytlarına keçid olduqca artıb
ChatGPT platformasından xəbər saytlarına keçidlərin sayı artıb. Bu barədə məlumat Similarweb-in statistikalarında qeyd edilib. Lakin bu artım axtarış sistemindən edilən kliklərin azalmasını kompensasiya etmək üçün yetərli deyil.
Google-un məlumat mərkəzləri rekord həddə enerji sərf edirlər
Google-un məlumat mərkəzləri rekord həddə enerji sərf edirlər
Süni zəka əladır. Amma bir nüans var: bu çatlar, şəkil generatorları və axtarış sistemləri elə bil sabah olmayacaqmış kimi elektrik enerjisi sərf edirlər. Bunu Google özü yenicə təsdiqləyib.
Google 314 milyon dollar məbləğində cərimələnib
Google 314 milyon dollar məbləğində cərimələnib
ABŞ məhkəməsi Google şirkətini Android əməliyyat sistemi ilə çalışan smartfon sahiblərinə 314.6 milyon dollar təzminat ödəməyə məcbur edib.
Ultrasəs texnologiyası siçanlarda xərçəng xəstəliyini müalicə edib
Ultrasəs texnologiyası siçanlarda xərçəng xəstəliyini müalicə edib
Alimlər xərçəng xəstəliyi əleyhinə dərmanların kimyəvi aktivləşdirilməsi üçün ultrasəsdən istifadəyə çoxdan maraq göstərsələr də, müxtəlif çətinliklərlə üzləşirdilər. İndi isə Çindən olan bir tədqiqat qrupu göstərib ki, yeni texnologiya şişin böyüməsini uğurla dayandırır və sağlam hüceyrələrə zərər vermir.
Həftənin xəbərləri
