Günəşdən 36 milyard dəfə daha ağır olan qara dəlik kəşf edilib
Elm & Texnologiya
26.02.2025
Emil Nəcəfov
2007-ci ildə astronomlar qravitasiya linzası effekti yaradan qalaktikalar sistemini kəşf etdilər və ona Kosmik Nal adını verdilər. Bizə 5.5 milyard işıq ili uzaqlıqda yerləşən yaxın qalaktikanın böyük kütləsi, ondan daha uzaqda yerləşən digər bir qalaktikanın təsvirini böyüdür və təhrif edir. Uzaq qalaktikadan gələn işıq 10 milyard ildən çoxdur ki, bizə doğru hərəkət edir. Hər iki qalaktika o qədər mükəmməl şəkildə düzülüb ki, bu proses nəticəsində Eynşteyn halqası adlı fenomen yaranıb. Kosmik Nalı araşdıran alimlər müəyyən ediblər ki, bizə daha yaxın olan qalaktikanın mərkəzində ultrakütləli qara dəlik yerləşir. Onun kütləsi Günəşin kütləsindən 36 milyard dəfə çoxdur.
Kosmik Nal:
Beləliklə, bu qara dəlik, indiyədək məlum olan ən böyük qara dəliklərdən biridir. Hələ 1936-cı ildə Albert Eynşteyn qravitasiya linzalanması adlı fenomenin mövcudluğunu proqnozlaşdırmışdı. Bu hadisə bizə daha yaxın olan bir qalaktikanın kütləsinin, ondan daha uzaqda yerləşən bir qalaktikanın işığını əyərək böyütməsi nəticəsində baş verir. Bəzən uzaq qalaktikanın təsviri dairə şəklində görünür və bu, Eynşteyn halqası adlanır. Məhz belə bir halqa LRG 3-757 qalaktikasının ətrafında müşahidə olunub və o, daha uzaqda yerləşən qalaktikanın təsviridir. Bu qravitasiya linzası sistemi Kosmik Nal adını alıb, çünki buradakı Eynşteyn halqası tam bağlanmayıb və bir nal formasını xatırladır.
Ultrakütləli qara dəliklər termini, böyük qalaktikaların mərkəzində yerləşən və kütləsi Günəşin kütləsindən 5 milyard dəfə çox olan qara dəlikləri təsvir etmək üçün istifadə olunur. Alimlərin fikrincə, məhz belə bir qara dəlik LRG 3-757 adlı qalaktikanın mərkəzində yerləşir və Günəşin kütləsindən 36 milyard dəfə böyükdür. LRG 3-757 qalaktikası parlaq qırmızı rəngə malikdir və güclü infraqırmızı şüalanma yayır. Onun kütləsi Süd Yolu qalaktikasının kütləsindən 100 dəfə böyükdür. Buna görə də LRG 3-757 astronomlara məlum olan ən böyük kütləli qalaktikalardan biridir. Onun mərkəzində isə indiyədək aşkar edilmiş ən böyük qara dəliklərdən biri yerləşir.
Superkütləli qara dəliklər və onların kütlələri ana qalaktikaları ilə sıx bağlıdır və birlikdə təkamül edirlər. Yeni tədqiqat bu əlaqəni daha da gücləndirir. Astronomlar M-siqma münasibətinə xüsusi diqqət yetirirlər. Bu böyük kütləli qara dəliyin kütləsi ilə qalaktikanın mərkəzindəki ulduzların sürət dispersiyası arasındakı əlaqəni təsvir edir. Sürət dispersiyası (sigma) - ulduzların hərəkət sürətini və onların orta sürətdən nə qədər fərqləndiyini ölçən parametrdir. Sürət dispersiyası nə qədər yüksəkdirsə, ulduzlar o qədər sürətli və xaotik hərəkət edir.
Astronomlar müəyyən ediblər ki, böyük kütləli qara dəlik nə qədər böyükdürsə, sürət dispersiyası da bir o qədər yüksək olur. Bu, qalaktikaların təkamülü ilə böyük kütləli qara dəliklərin böyüməsi arasında dərin əlaqənin olduğunu göstərir. Bu əlaqə o qədər güclüdür ki, astronomlar bir qalaktikadakı ulduzların sürət dispersiyasını ölçməklə onun mərkəzindəki qara dəliyin kütləsini təxmin edə bilirlər. Lakin Kosmik Naldakı qara dəlik M-sigma münasibətinə görə gözləniləndən daha kütləlidir. Mümkündür ki, keçmişdə baş vermiş qalaktika birləşmələri zamanı bəzi ulduzlar qalaktikadan kənarlaşdırılıb və bu da sürət dispersiyasına təsir edib.
Mənbə: Science Alert
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Alimlər Marsın nəyə görə qırmızı rəngdə olduğunu təyin ediblər
Alimlər Marsın nəyə görə qırmızı rəngdə olduğunu təyin ediblər
Alimlər illərlə Marsın niyə qırmızı rəngdə olduğunu anlamağa çalışıblar. Bu gün isə demək olar ki, heç bir şübhə yoxdur ki, Qırmızı Planetin səthindəki toz tərkibində çoxlu miqdarda dəmir oksidləri var və məhz bu, ona xas qırmızı çaları yaradır.
Marsda qədim çimərliyin izləri aşkar edilib
Marsda qədim çimərliyin izləri aşkar edilib
Çinin Mars səthində fəaliyyətdə olan Zhurong aparatı 2021-ci ildə Marsa eniş etdikdən sonra, 4 milyard ildən daha qədim yeraltı çimərlik izləri aşkar edib.
Asteroidin Yer kürəsi ilə toqquşması ehtimalı sıfıra enib
Asteroidin Yer kürəsi ilə toqquşması ehtimalı sıfıra enib
Astronomlar 2024 YR4 asteroidi üzərində müşahidələrini davam etdirirlər, çünki əvvəlki məlumatlara görə, onun Yerə çırpılma ehtimalı var idi. New York Times-ın yazdığına görə, NASA-nın son açıqlamasında bu ehtimalın sıfıra endiyi bildirilib.
Dünya okeanında temperaturun artmasına baxmayaraq onun buxarlanması daha ləng gedir
Dünya okeanında temperaturun artmasına baxmayaraq onun buxarlanması daha ləng gedir
Son onilliklərdə alimlər planetin üzərindəki iqlim böhranı barədə xəbərdarlıq edirlər. Nəticədə, dünya görünməmiş istilik dalğaları və quraqlıqlarla qarşılaşıb. Alimlər eyni zamanda dünya okeanının temperaturunun artdığını da müşahidə edirlər.
124 işıq ili uzaqlığında Yupiterə bənzər ekzoplanet kəşf edilib
124 işıq ili uzaqlığında Yupiterə bənzər ekzoplanet kəşf edilib
İsrailli astronomlar GJ 2126 ulduzunun ətrafında fırlanan və Yupiterə bənzəyən yeni bir ekzoplanet aşkarlayaraq mühüm bir kəşfə imza atıblar. Bu tədqiqat planetlərin formalaşması və təkamülü haqqında yeni məlumatlar təqdim edə bilər.
Həftənin xəbərləri
