Kosmik boşluqlar əslində boş sahələr deyillər
Elm & Texnologiya
12.06.2025
Emil Nəcəfov
Kainatda, həqiqətən də, demək olar ki, tamamilə boş olan sahələr mövcuddur, lakin astrofizik Paul Sutter-in sözlərinə görə, bu boşluqlar tam mənada boş deyil. Onlar bir sıra maraqlı şeylər ehtiva edirlər. Qalaktikalar kainatda xaotik şəkildə səpələnməyib. Onlar kosmik hörümçək toru kimi tanınan bir strukturu əmələ gətirirlər. Əslində, bu, ən böyük strukturdur. Qalaktikalar burada qruplar halında birləşərək kosmik torun sapları boyunca yerləşirlər. Bu saplar 10 milyonlarla işıq ili uzunluğunda uzanır. Bu saplar ətrafında isə kainatın geniş sahələri yerləşir ki, həmin bölgələrdə görünən maddənin sıxlığı ümumi orta səviyyədən xeyli aşağıdır. Bunlar voidlər - yəni kosmik boşluqlardır. Ən kiçik voidlərın eni təxminən 20 milyon işıq ili, ən böyükləri isə yüz milyonlarla işıq ili ölçüsündədir. Bu sahələr tamamilə boş kimi görünür, amma əslində belə deyil.
Alimlər voidlərda çox kiçik və solğun cırtdan qalaktikaların mövcudluğuna dair əlamətlər aşkarlayıblar. Lakin kompüter modelləşdirməsi göstərir ki, bu da son deyil. Bizim ətrafımızda və kainatda gördüyümüz hər şeyi təşkil edən adi materiyadan əlavə, bir də qaranlıq materiya mövcuddur. Alimlər yalnız çox sıx qaranlıq materiya toplanmalarını görə bilirlər, çünki onlar adi materiyanı özlərinə çəkəcək qədər cazibə qüvvəsinə malikdirlər. Bu materiya sonradan ulduzlara və qalaktikalara çevrilir. Onlar isə işıq saçır və biz həmin işığı müşahidə edə bilirik. Voidlərda isə qaranlıq materiyanın sıxlığı kifayət qədər olmadığı üçün orada heç nə əslində işıq saçmır. Kompüter modelləşdirməsi göstərir ki, voidləri zəif şəkildə kosmik hörümçək torunun əks-sədası kimi keçən qaranlıq materiya sapları mövcuddur.
Lakin elə sahələr var ki, voidlərin dərinliklərində yerləşir və ora hətta qaranlıq materiya belə daxil olmur. Bu, bütün kainatda ən aşağı sıxlığa malik bölgələrdir. Buna baxmayaraq, voidlərdə az da olsa adi materiya aşkar etmək mümkündür. Kainatın ümumi orta sıxlığı hər kub metrə təxminən bir hidrogen atomu düşməsi ilə ölçülür, lakin voidlərin ən dərin hissələrində bu sıxlıq bundan 100 dəfədən çox azdır. Başqa sözlə, bu sahələrdə yalnız bir hidrogen atomunu ancaq bir futbol meydançası böyüklüyündə bir məkanda tapmaq olar. Kosmik boşluqları həmçinin fon radiasiyası (kosmik mikrodalğa arxa plan şüalanması) doldurur. Bu, kainatın cəmi 380 000 yaşı olduğu dövrdən (hazırda yaşı 13.8 milyard ildir) qalma işıqdır və bütün kainatı bürüyərək hər kub santimetri doldurur.
Bu işıq kainatda mövcud olan şüalanmanın əksəriyyətini təşkil edir. O, hər yerdə mövcuddur. Lakin bu şüalanma çox qədimdir və əslində enerji daşımır, buna görə onu voidlərin açıq-aşkar komponenti hesab etmək çətindir. Kosmik boşluqların ən dərin hissələrində daha bir komponent mövcuddur. Bu, kainat üçün həyati əhəmiyyət daşıyır və qaranlıq enerji adlanır. Qaranlıq enerji kainatdakı ümumi enerji sıxlığının təxminən 70%-ni təşkil edir. Lakin o, qalaktikalar və qalaktika qrupları kimi sıx strukturlarda hiss olunmur və onun orada mövcud olub-olmadığını bilmək çətindir. Lakin boşluqların dərinliklərində qaranlıq enerji üstünlük təşkil edir. Bu o deməkdir ki, bu sahələrdə maddə çatışmasa da, onlar qaranlıq enerji ilə doludur.
Sutter-in sözlərinə görə, məhz boşluqlarda qaranlıq enerji öz funksiyasını - kainatın genişlənməsini - yerinə yetirir. Hesab olunur ki, voidlər və ya kosmik boşluqlar ilkin kainatda cazibə qüvvəsinin yaratdığı qeyri-sabitlik nəticəsində formalaşıblar. Böyük oartlayışdan sonra materiya kainatda nisbətən bərabər şəkildə paylanmışdı, lakin sıxlıqda kiçik dəyişikliklər mövcud idi. Materiyanın bir qədər çox olduğu bölgələr cazibə qüvvəsi təsiri ilə daha çox materiyanı özünə çəkməyə başlayaraq kosmik hörümçək torunun saplarını və qalaktika qruplarını formalaşdırdı. Buna qarşılıq olaraq, başlanğıcda daha az materiyaya malik bölgələr getdikcə daha da boşaldı, çünki ətrafdakı materiya daha sıx bölgələrə axmağa başladı.
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Saturnun peyki Titan həyat ilə zəngin ola bilər
Saturnun peyki Titan həyat ilə zəngin ola bilər
Saturnun ən böyük peyki olan Titan qeyri-adi və olduqca maraqlı bir dünyadır. Orada bizim tanıdığımız formada həyatın yaranması üçün su olmasa da, başqa mayelər mövcuddur. Buna görə də Titan səthində geniş miqyasda həyat mövcud ola, lakin onu aşkar etmək çətin ola bilər.
Embrionların genetik özəlliklərə görə seçilməsi reallığa çevrilib
Embrionların genetik özəlliklərə görə seçilməsi reallığa çevrilib
Nucleus adlı startap Nucleus Embryo proqram təminatını istifadəyə verib. Bu proqram təminatı embrionların genetik profillərini təhlil edərək, süni mayalanma zamanı valideynlərə gələcək övladlarının xüsusiyyətlərini seçməkdə kömək edir.
Kainatın yarandığı vaxtdan ən güclü kosmik partlayış aşkar edilib
Kainatın yarandığı vaxtdan ən güclü kosmik partlayış aşkar edilib
Alimlər kosmik partlayışların tamamilə yeni bir sinfini aşkar ediblər və bu hadisələr supernova (kütləvi ulduzun ölüm mərhələsi) partlayışlarından təxminən 10 milyon dəfə daha nadir baş verir.
Qrunt suları səth sularından 2.4 dəfə daha sürətlə yox olur
Qrunt suları səth sularından 2.4 dəfə daha sürətlə yox olur
Tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, qrunt suları dünya üzrə o qədər sürətlə yox olur ki, bu, yaxın gələcəkdə planetimizin oxunun dəyişməsinə səbəb ola bilər. Alimlər xəbərdarlıq edirlər ki, bəzi regionlar digərlərinə nisbətən bu vəziyyətdən daha çox zərər görə bilər.
Yaradılmış süni sinaps insan gözünü 82% dəqiqliklə imitasiya edir
Yaradılmış süni sinaps insan gözünü 82% dəqiqliklə imitasiya edir
Yapon alimlər süni zəka əsasında sinaps yaradıblar və yaradılmış sinaps insan görmə qabiliyyəti ilə müqayisə edilə biləcək dəqiqlikdə rəngləri tanıya bilir. Optoelektron qurğu işıqla işləyir və xarici enerji mənbəyinə ehtiyac duymur.
Həftənin xəbərləri
