Günəş sistemindən kənardakı planetlərdə həyat üçün vacib element müşahidə edilib
Elm & Texnologiya
18.03.2025
Emil Nəcəfov
Astronomlar, James Webb kosmik teleskopu vasitəsilə ilk dəfə olaraq Günəş sistemimizdən kənar planetlərin atmosferində karbon qazını birbaşa müşahidə ediblər. Karbon qazı Yer üzündə həyati proseslərin ayrılmaz hissəsidir. Qaz nəhəngləri yaşayış üçün əlverişli olmasa da, bu kəşf planetlərin yaranma mexanizmini anlamaqda mühüm açar rolunu oynayır. James Webb teleskopu, HR 8799 ulduz sisteminin birbaşa görüntülərini əldə edib. Bu sistemdə 4 qaz nəhəngi var və onlar bizdən 130 işıq ili uzaqlığında yerləşirlər. Bu planetlərin atmosferində ilk dəfə karbon qazının izləri aşkarlanıb.
Yer üzündə karbon qazı fotosintez və karbon dövrü kimi əsas proseslər üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Bu kəşf, Süd Yolu qalaktikasında olan qaz nəhəngləri Yupiter və Saturn ilə oxşar şəkildə formalaşdığını sübut edir. HR 8799 ulduz sistemi gənc bir sistem hesab olunur, çünki onun yaşı təxminən 30 milyon ildir. Müqayisə üçün, Günəş sistemi 4.6 milyard ildir mövcuddur. Bu sistemdəki 4 planetin hamısında karbon qazı aşkar edilib. Əvvəllər James Webb kosmik teleskopu uzaq WASP-39 planetində karbon qazının mövcudluğunu yalnız dolayı sübutlarla təsdiqləyə bilmişdi.
Lakin bu dəfə astronomlar ilk dəfə olaraq birbaşa sübutlar əldə ediblər. Fərq nədir? Əvvəlki müşahidələrdə teleskop ulduz işığının planet atmosferindən keçərkən dəyişikliklərini tədqiq edirdi. İndi isə HR 8799 sistemindəki planetlərin özlərinin yaydığı infraqırmızı işıq analiz edilib. Bu yeni üsul planetlərin atmosferi haqqında daha dəqiq məlumat əldə etməyə imkan verir. Kosmosda karbon qazı kiçik buz hissəciklərinə çevrildiyi üçün, onun mövcudluğu planetlərin formalaşması prosesi haqqında yeni məlumatlar verə bilər. Alimlərin fikrincə, Yupiter və Saturn "aşağıdan yuxarı" prinsipi əsasında formalaşıb. Bu proses belə işləyir:
- Protoplanet qaz diskindəki buz hissəcikləri əvvəlcə bərk bir nüvə əmələ gətirir
- Bu nüvə zamanla güclü qravitasiya təsiri yaradaraq ətrafdakı qazları özünə çəkir.
Yeni araşdırma göstərir ki, Günəş sistemindən kənardakı planetlər də eyni mexanizmlə formalaşa bilər. Lakin bu prosesin bütöv kainat üzrə nə qədər geniş yayıldığı hələ də dəqiq bilinmir. HR 8799 sistemində planetlərin "aşağıdan yuxarı" prinsipi ilə formalaşdığını təsdiqləyən əsas sübut, onların atmosferində karbon, oksigen və dəmir kimi ağır kimyəvi elementlərin yüksək konsentrasiyada aşkar olunmasıdır. Bu kosmik araşdırma çərçivəsində astronomlar həmçinin 51 Eridan ulduz sisteminin görüntülərini əldə ediblər. 51 Eridan bizdən 97 işıq ili uzaqlıqda yerləşir. James Webb kosmik teleskopu bu sistemdəki gənc bir planet olan 51 Eridan b-nin birbaşa fotosunu çəkməyi bacarıb. Bu planet öz ulduzunun ətrafında təxminən 17.7 milyard kilometr məsafədə fırlanır.
Mənbə: CBS News
Linki kopyala
Bənzər xəbərlər
Oxşar xəbərlər
Planetimizdə həyatın necə formalaşmasına dair daha bir fərziyyə təklif edilib
Planetimizdə həyatın necə formalaşmasına dair daha bir fərziyyə təklif edilib
Planetimizin tarixi 4.5 milyard ildən çoxdur və bu müddət ərzində Yer saysız-hesabsız canlı növlərinin məskəni olub. Lakin ən erkən həyat Yerdə necə meydana gəlib?
Marsda səthaltı okeanın mövcudluğuna dair sübutlar əldə edilib
Marsda səthaltı okeanın mövcudluğuna dair sübutlar əldə edilib
Alimlər 2018-2022-ci illərdə Marsda fəaliyyət göstərmiş NASA-nın InSight aparatının seysmik məlumatlarını yenidən təhlil ediblər. Nəticələr göstərib ki, Marsın səthindən 10-20 km dərinlikdə planetar ölçüdə bir okean əmələ gətirə biləcək böyük miqdarda maye su mövcuddur.
Marsda qədim mikrob həyatına dair inandırıcı sübutlar əldə edilib
Marsda qədim mikrob həyatına dair inandırıcı sübutlar əldə edilib
Bir neçə gün bundan öncə NASA nümayəndələri Marsda qədim mikrob həyatının ən inandırıcı izlərinin aşkar edildiyi barədə hesabat təqdim ediblər. Mars səthində fəaliyyət göstərən Perseverance aparatının əldə etmiş olduğu nümunələri yerində ətraflı analiz etmək üçün avadanlığa malik deyil, buna görə də bu tapıntılar yalnız ilkin nəticələr hesab olunur.
Kainatın qara dəlik daxilində yerləşdiyi fərziyyəsi irəli sürülüb
Kainatın qara dəlik daxilində yerləşdiyi fərziyyəsi irəli sürülüb
3 il ərzində James Webb kosmik teleskopu uzaq kosmos haqqında çoxsaylı vacib məlumatlar toplayıb və astrofizika sahəsində bir sıra kəşflərə səbəb olub. Yeni tədqiqat isə kainatın dərinlikləri ilə bağlı həm sadə, həm də sirli bir müşahidəni ortaya qoyur.
Dünyada ilk dəfə bir pasient titan ürək vasitəsilə 100 gün yaşaya bilib
Dünyada ilk dəfə bir pasient titan ürək vasitəsilə 100 gün yaşaya bilib
Ürək çatışmazlığı olan bir kişiyə donor orqan gözlədiyi müddətdə həyatda qalması üçün müvəqqəti tədbir kimi titan ürək nəql edilib. Təcrübə bu prosedurun uğurlu və təhlükəsiz olduğunu göstərib.
Həftənin xəbərləri
